Słowa kluczowe
diecezja wileńska
Pacowie
Wilno
Wielkie Księstwo Litewskie
fundacje artystyczne
Abstrakt
W artykule przedstawiono bardzo mało znany fragment dziejów katedry wileńskiej i jej skarbca, czyli lata 1671-1684, kiedy na tronie biskupim zasiadał Mikołaj Stefan Pac. Były to rządy trudne, bo obarczone sporami z niechętną nominacji kapitułą, walką nominata o biskupią stolicę z Kazimierzem Pacem – krewnym i jednocześnie biskupem żmudzkim, a także odbudową Wilna i Wielkiego Księstwa Litewskiego po latach wojny i okupacji Moskiewskiej.
Umacniając własną pozycję Mikołaj Stefan Pac odwoływał się do swoich wielkich poprzedników, kreując swoistą, bo duchową genealogię powiązaną z dziejami państwa i diecezji. Pamięć o biskupach wileńskich pielęgnował poprzez dbałość o przedmioty ze skarbca katedralnego oraz ich fundacje liturgiczne, a także przez różnorodne druki i towarzyszące im kompozycje graficzne. Przemyślana autokreacja wiązała się z potrzebą sakralnej legitymizacji.
Na tym tle przedstawiono indywidualny wkład Mikołaja Stefana Paca w wyposażenie katedralnego skarbca. Dokonano krytycznej analizy dotychczasowych opinii o jego wybitniejszej postawie w dziejach skarbca katedralnego i ciekawych fundacjach artystycznych.
Bibliografia
Bobiatyński K., Michał Kazimierz Pac – wojewoda wileński, hetman wielki litewski. Działalność polityczno-wojskowa, Warszawa 2008.
Bogacka K., Insygnia biskupie w Polsce. Pierścień, pektorał, infuła XI-XVIII w., Warszawa 2008.
Bonito Fanelli R., Five Centuries of Italian Textiles. 1300–1800. A Selection from the Museo del Tessuto Prato, Firenze 1981.
Borkowska M., Leksykon zakonnic polskich epoki przedrozbiorowej, t. 2 i 3, Warszawa 2005 i 2008.
Czarski B., Stemmaty w staropolskich książkach, czyli rzecz o poezji heraldycznej, Warszawa 2012.
Czyż A.S., Fundacje artystyczne rodziny Paców: Stefana, Krzysztofa Zygmunta i Mikołaja Stefana. „Lilium bonae spei ab antiquitate consecratum”, Warszawa 2016.
Czyż A.S., Kościół świętych Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie, Wrocław-Warszawa-Kraków 2008.
Czyż A.S., Pacowska pompa funebris – pamięć o zmarłych jako element propagandy rodu [w:] Nie wszystek umrę. Pamięć o zmarłych w kulturze staropolskiej, red. Jankowski A., Klonder A., Bydgoszcz 2015, s. 93–111.
Davanzo Poli D., Riccadona N.M., Panteghini I., Masiero E., Majcen M., Otto secoli di arte tessile ai frari: sciamiti, velluti, damaschi, broccati, ricami, Padova 2014.
Diariusz sejmu nadzwyczajnego 1670 roku, oprac. Przyboś K., Ferenc M., Kraków 2004.
Drews J., Honor consummatus liliorum [...] Nicolai Stephani Pac [...] episcopi Vilnensis..., Wilno 1682.
Gryglewski P., De sacra antiquitate. Odwołanie do przeszłości w polskiej architekturze sakralnej XVI wieku, Warszawa 2012.
Guidetti G.M., Il reliquairio di santa Maria Maddalena de’Pazzi a Vilnius e l’attività di Giovanni Comparini e Giuseppe Vanni per la corte di Toscana: nuovi documenti, „Bollettino della Accademia degli Euteleti della Città di San Miniato”, 2012, nr 79, s. 197–215.
Jamski P., Ołtarz relikwiarzowy w wileńskiej kaplicy św. Kazimierza w pierwszej połowie XVII wieku, „Barok. Historia-Literatura-Sztuka” 12, 2005, nr 2, s. s. 41–44.
Janicki M., Willa Eustachego Wołłowicza w Werkach pod Wilnem i jej epigraficzny program ideowy, „Barok. Historia-Literatura-Sztuka”, 6, 1997, nr 2, s. 123–149.
Kałamajska-Saeed M., Litewska Pietà Michała Anioła [w:] Mowa i moc obrazów. Prace dedykowane profesor Marii Poprzęckiej, Warszawa 2005, s. 55–58.
A.S. Czyż
Kobielus S., Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, Warszawa 2002.
Kraszewski J.I., Wilno od początków jego do roku 1750, t. 2, Wilno 1840.
Kurczewski J., Kościół zamkowy czyli katedra wileńska w jej dziejowym, liturgicznym, architektonicznym i ekonomicznym rozwoju, t. 1, Wilno 1908; t. 3, Wilno 1916.
Lengnich G., Prawo pospolite Królestwa Polskiego, Kraków 1836.
Lietuvos didžiosios kunigaikštystės valdų ir didikų portretami iš ukrainos muziejų [katalog wystawy], Lietuvos dailės muziejus Vilniaus paveikslų galerija, 4 VII – 28 X 2012, Vilnius 2012. Lietuvos sakralinė dailė XI-XX a. pradžia. Lietuvos tūkstantmečio programos ir Jubilejinių2000 metų parodos krikščionybė Lietuvos mene katalogas [katalog wystawy], Lietuvos dailės muziejus, t. 4 kn. 1, Vilnius 2006.
Liškevičienė J., Mundus emblematum: XVII a. Vilniaus spaudinių ilustracijos, Vilnius 2005.
Matušakaitė M., Portretas lietuvos didžiojoje kunigaikštystėje, Vilnius 2010.
Modus et ordo boni regiminis in dioecesim Vilnensem introducendi sancitus et ex mandato […] Nicolai Stephani Pac…, Vilnae 1682.
Niesiecki K., Herbarz Polski, wyd. J.N. Bobrowicz, t. 7, Lipsk 1841.
Okulicz M., Złotnictwo sakralne dominium warmińskiego od połowy XIV do końca XVIII
wieku, Olsztyn 2006.
Pauliukevičiūtė R., Šilkas ir auksas. XV-XVIII a. šilkiniai audiniai Bažnytinio paveldo muziejaus liturginių drabužių rinkinyje, Vilnius 2014.
Pesci L., Il manifatture fiorentine del cinque e seicento nella collegiata di Montevarchi, „Jaquard”, 2001–2002, nr 48, s. 2–6, 13.
Przyagłowski W., Żywoty biskupów wileńskich, t. 3, Petersburg 1860.
Rachuba A., Pac Mikołaj Stefan [w:] PSB, t. 24, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1979, s. 738–741.
Sapieha M.J., Lilium praesulea tiara coronatum […] in solenni inauguratione in antistitem Vilnensem […] Nicolai Stephani Pac…, Varsavia 1682.
Smieszkowic A., Xεξακονθαλιθως incredibilis pulchritudinis, et incomparabilis percii valorisque, gemma scilicet ecstatica virgo divina Maria Magdalena de Pazzis…, Kraków 1671.
Stróżyk P., O potrzebie i możliwościach badań nad herbami złożonymi. Uwagi na przykładzie ikonograficznych źródeł heraldycznych z Wielkopolski [w:] Ad fonts. O naturze źródła historycznego, red. Rosik S., Wiszewski P., Wrocław 2004, s. 201–225.
Summaryjny wypis z protokołów aktów kapituły kathedralnej wileńskiej od r. 1501 do r. 1783 października 22, oprac. Bohusz K. [w:] Oпиcaнie pyкопиcнaгo oтдъленiя
Bилeнcкoй публичнoй библioтeки…, вып. 1, Bильнa 1895.
Świat ze srebra. Złotnictwo augsburskie od XVI do XIX wieku w zbiorach polskich, red. Fryz-Więcek A., Kraków 2005.
Taszycka M., Włoskie jedwabne tkaniny odzieżowe w Polsce w pierwszej połowie XVII wieku, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1971.
Topolska M.B., Społeczeństwo i kultura w Wielkim Księstwie Litewskim od XV do XVIII wieku, Poznań-Zielona Góra 2002.
Tylkowski W., Disquisitio physica ostenti duorum puerorum…, Oliva 1674.
Vitkauskienė B.R., Złotnictwo wileńskie. Ludzie i dzieła XV-XVIII wieku, Warszawa 2006. Pamięć o poprzednikach… 29
Wijuk Kojałowicz K., Kazania o męce Pańskiej [...] w kościele wileńskim ś[w]. Jana [...] na wielki piątek miane..., Wilno 1675.
Wojniłowicz M., Exultavit […] Mikołajowi Stefanowi Pacowi […] przy solennym dziękczynieniu Panu Bogu za otrzymaną w Rzymie expedycyią…, Wilno 1682.
Wolff J., Pacowie. Materyjały historyczno-genealogiczne, Petersburg 1885.
Woźniak M.F., Złotnictwo sakralne Prus Królewskich. Studium typologiczno-morfologiczne, Toruń 2012.
Zahorski W., Katedra wileńska, Wilno 1904.
Zujienė G., Ceremoniał ingresu biskupów wileńskich w XVII-XVIII wieku, „Barok. HistoriaLiteratura-Sztuka”, 13, 2006, nr 1, s. 59–77.
Zujienė G., Historia skarbca katedry wileńskiej (od założenia do dzisiaj) [w:] Skarbiec katedry wileńskiej. Zamek Królewski w Warszawie 2 lipca – 28 września 2008, Zamek Królewski na Wawelu 15 października 2008 – 15 stycznia 2009 [katalog wystawy], red. Nowacki D., Saratowicz-Dudyńska A., Warszawa 2008, s. 31–49.
ARCHIWA
AGAD AR dz. II.
AGAD AR dz. V nr 11214/2.
AGAD Platerowie z Antuzowa, nr 8.
Archiwum Narodowe w Krakowie oddz. Wawel ZZG 754.
ASF MP 4493.
ASF MP 4494.
BCzart 425.
LDM B-5 Ap-1 b-15.
LMAVB f. 43-228.
LMAVB f. 43–19583.
LMAVB f. 264–1362.
LMAVB f. 273–2425.
LMAVB f. 318–2309.
LVIA SA 7.
LVIA SA 9.
LVIA SA 25.
LVIA SA 26.
LVIA f. 694 ap 1 no 3670.
VUB f. 3–2109.
VUB f. 3–2237.
VUB f. 4-A 2472.
VUB f. 32295.